Cahilliği Anlamak

TDK’nin sözlüğünde “Cahil” kelimesinin anlamı öğrenim görmemiş, okumamış kişi olarak geçiyor. Bana göre ise bu tanım yetersiz hatta yanlış. Benim tanımım ise şu: Olguların nedenleri ve sonuçları arasındaki bağlantıları mümkün olan en yüzeysel (sığ, derinliksiz) yoldan hatalı bir şekilde kurma haline cahillik diyorum.

Örneğin:

• Cahiller bir nesnenin rengi ve şekli gibi gözle görünen özellikleri üzerinden neden-sonuç ilişkisi kurarlar. Örneğin: bir cahil açısından bir besinin sadece kırmızı olması onun kan yapması için veya cevizin insan beynine benzemesi onun beyne faydalı bir besin olması için yeterli olabilir.
• Cahiller nesnelerin günlük hayattaki fonksiyonlarını başka alanlara yansıtırlar. Örneğin: sirke, çaydanlık dibinde biriken kireci çözerse bu durumda dizleri kireçlenen bir cahil kendisini tedavi etmek amacıyla dizlerine sirke sürebilir. Yanlışlıkla böcek yutmuş birisi bu durumun kendisine zarar vereceğini düşünerek böceği yok etmek için sinek ilacı içebilir.

Cahiller okumak, sorgulamak ve araştırmak yerine inanmayı tercih ederler. Sorgulamak yerine inanmanın bu kadar çekici olmasının sorumlusu geçirdiğimiz evrimdir. Her canlının temel amacı türünün devamını sağlamak için hayatta kalmaktır. Canlılar hayatta kalmak için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Milyonlarca yıl boyunca insan, avcı toplayıcı olarak yaşam savaşı verirken enerjisini en verimli şekilde kullanma yönünde evrimleşti. Çünkü bir canlının yaşamına devam edebilmesi için avlanmak için harcadığı enerjinin, avladığı hayvandan elde edeceği enerjiden az olması gerekir. Aksi durumda organizma ölür. Bu kuralın geçerliliğini Afrika savanalarında yaşayan aslan ve çitalarda görebiliriz. Enerjiyi verimli kullanma dürtüsü insanları okumak, sorgulamak ve araştırmak için zaman, emek ve enerji harcamak yerine nerdeyse hiç ekstra enerji harcamadan inanmayı daha çekici kılar. Cahillik evrimsel bir yan etkidir tıpkı çağın sorunu obezite gibi.

Bir cahili tavlamak onları tanıdıktan sonra çok kolaydır. Bir cahilin sosyal medyada karşılaştığı bir bilginin doğru olduğunu düşünmesi için o bilginin doğru olduğuna inanmak istemesi yeterlidir. Cahiller, kendi önyargılarının dışındaki bilgileri, sorgulamanın getirdiği enerji maliyetinden dolayı redederler. Kendi düşüncelerine paralel doğrultudaki bilgileri ise hiç enerji harcamadan mevcut konumlarını sağlamlaştırdığı için kabul ederler. Örneğin: Siyahlardan nefret eden bir cahile onların yamyam olduklarını veya ateistlerden nefret eden bir cahile onların kedi yediklerini söylerseniz inanır. Sosyal medyada popüler olmak için cahil bireylerin nefretlerine ve değerlerine yönelik düzmece paylaşımlar yapmanız yeterlidir.

TDK’nin cahil tanımında belirtilen “öğrenim görmemiş kişi” tanımımın doğru olmamasının nedeni ise ülkemizde yukarıda verdiğim örneklere uygun davranışlar sergileyen üniversite mezunu, doktor hatta profesörlerin var olmasıdır. Çünkü önemli olan sadece ne öğrendiğimiz değil aynı zamanda nasıl öğrendiğimizdir. Öğrencilere sorgulamayı öğretmekten uzak bugünkü eğitim sistemimizin yaptığı ise sadece okumuş cahiller yetiştirmektir.

Cahilleri hiç hafife almayın çünkü Eistein’ın da söylediği gibi: “Dahiliğin mutlak bir sınırı vardır, aptallığın asla.”